Για αρκετά χρόνια, θεωρούνταν ότι για τα αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα, βασική αιτία ήταν η αυξημένη πρόσληψη τροφίμων που είναι πλούσια σε αυτή τη λιπαρή ουσία. Επομένως, μια διατροφή φτωχότερη σε χοληστερόλη θα συμβάλλει στη μείωση των επιπέδων και στον οργανισμό. Μια θεωρία που όμως αντικρούστηκε από κάποιες έρευνες. Καθώς η διατροφή εξακολουθεί να είναι βασικός παράγοντας για την εκδήλωση δυσλιπιδαιμίας και των επιπτώσεων της στην υγεία, αναρωτιέται κανείς με ποιο τρόπο τελικά μπορεί να μειώσει τα αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης, αλλά και των λιπιδίων γενικότερα.
Γιατί χρειάζεται ο οργανισμός τη χοληστερόλη;
Η χοληστερόλη είναι μια λιπαρή ένωση ιδιαίτερα σημαντική για την καλή λειτουργία του οργανισμού. Αποτελεί το βασικό συστατικό των φωσφολιπιδίων, των ενώσεων δηλαδή που δημιουργούν την κυτταρική μεμβράνη. Επίσης, είναι απαραίτητη για τη σύνθεση της Βιταμίνης D, των ορμονών και των χολικών οξέων (βασικού συστατικού του υγρού της χολής).
Περίπου το 70% της χοληστερόλης του οργανισμού προκύπτει από την ενδογενή σύνθεσή της, την δημιουργεί δηλαδή ο ίδιος ο οργανισμός, και συγκεκριμένα το ήπαρ. Το υπόλοιπο 30% προκύπτει από τη διατροφή.
Η χοληστερόλη είναι υδρόφοβο μόριο και δεν μπορεί από μόνη της να μεταφερθεί στους ιστούς μέσω της κυκλοφορίας του αίματος. Για αυτό συνδέεται με πρωτεΐνες που την μεταφέρουν σχηματίζοντας λιποπρωτεΐνες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η LDL, που μεταφέρει χοληστερόλη από το ήπαρ προς τους ιστούς, και η HDL που την μεταφέρει από τους ιστούς στο ήπαρ, με τελικό σκοπό την απομάκρυνσή της.
Πόσο επηρεάζεται η τιμή της χοληστερόλης από τη διατροφή;
Με βάση τα παραπάνω θα περίμενε κανείς ότι αυξάνοντας την διατροφική πρόσληψη χοληστερόλης θα είχε ως αποτέλεσμα μια αξιοσημείωτη αύξηση στην τιμή αίματος. Όπως προκύπτει όμως από σημαντικές επιστημονικές μελέτες κάτι τέτοιο μάλλον δε συμβαίνει στους περισσότερους, ή τουλάχιστον όχι πάντα, και όχι με τόσο απλουστευμένη αναλογία.
Η απορρόφηση από τη διατροφή, η σύνθεση, αλλά και η αποβολή της χοληστερόλης (μέσω των χολικών οξέων) από τον οργανισμό είναι μια πολύπλοκη διαδικασία με σημαντικό βαθμό αλληλεπίδρασης μεταξύ των δύο διαδικασιών. Αν μπορούσαμε να απλουστεύσουμε τη σχέση τους θα λέγαμε ότι βασίζεται σε ένα μηχανισμό ανάδρασης, κατά τον οποίο όταν ο οργανισμός αντιλαμβάνεται ότι προσλαμβάνει σημαντική ποσότητα μέσω της διατροφής, τότε μειώνει τη ενδογενή σύνθεσή της. Σκοπός είναι να ρυθμίζονται τα επίπεδα της χοληστερόλης με μια σχετική ισορροπία.
Για αυτό και, μάλλον στους περισσότερους, μόνο μια μικρή μεταβολή στα συνολικά επίπεδα της χοληστερόλης μπορεί να προκαλέσει η διατροφική χοληστερόλη. Εν τούτοις, όμως φαίνεται ότι υπάρχουν κάποιοι “υπερ-ανταποκρινόμενοι”, που θα εμφανίσουν ιδιαίτερα αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα, σχετικά άμεσα μετά τη λήψη πλούσιων σε χοληστερόλη τροφίμων.
Τι είναι η Δυσλιπιδαιμία και πώς Συμβάλλει η Διατροφή;
Με τον όρο δυσλιπιδαιμία ορίζεται η διαταραχή στο λεγόμενο λιπιδαιμικό προφίλ: αυξημένα επίπεδα ολικής χοληστερόλης, LDL, ή/και τριγλυκεριδίων, και μειωμένα επίπεδα HDL. Αυτή διαταραχή έχει συσχετιστεί με προβλήματα του καρδιαγγειακού συστήματος, και συγκεκριμένα με την δημιουργία αθηρωματικής πλάκας. Πρόκειται για μια κατάσταση φλεγμονής στο εσωτερικό τοίχωμα των αγγείων τα οποία γίνονται πιο σκληρά και μικραίνει η διάμετρός τους. Αποτέλεσμα είναι να παρεμποδίζεται η καλή κυκλοφορία του αίματος και να υπάρχει σοβαρός κίνδυνος για καρδιαγγειακά επεισόδια (έμφραγμα, εγκεφαλικό). Επίσης, η δυσλιπιδαιμία σχετίζεται και με άλλες μεταβολικές διαταραχές (διαβήτης τύπου 2, υπέρταση, ηπατική λιπώδης διήθηση).
Η διατροφή φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά το λιπιδαιμικό προφίλ στο σύνολό του, αλλά κυρίως τις τιμές LDL και τα τριγλυκερίδια. Αυτό που έχει προκύψει όμως ως αντικείμενο μελέτης τα τελευταία χρόνια, είναι ποιος διατροφικός παράγοντας παίζει τον σημαντικότερο ρόλο στη δυσλιπιδαιμία. Αν και υπάρχει ακόμα συζήτηση στον επιστημονικό κόσμο, ίσως τελικά η κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε χοληστερόλη (όπως τα αυγά για παράδειγμα), να μην επηρεάζει σημαντικά το λιπιδαιμικό προφίλ, τουλάχιστον όχι σε υψηλά ποσοστά ατόμων. Οι επιστήμονες τείνουν να συμφωνήσουν ότι πολύ σημαντικότερο ρόλο έχει η κατανάλωση των κορεσμένων και trans (υδρογονωμένων) λιπαρών.
Κορεσμένα και trans λιπαρά βρίσκονται σε φυσική τους μορφή στο κόκκινο κρέας και τα πλήρη γαλακτοκομικά. Τα trans όμως εντοπίζονται και σε επεξεργασμένα τρόφιμα (έτοιμα σνακ, fast foods, προμαγειρεμένα), από την υδρογόνωση που έχουν υποστεί τα λιπαρά που περιέχουν ώστε να είναι σε στέρεη μορφή και να δίνουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Όπως προκύπτει από τα επιστημονικά δεδομένα, αυτά τα λιπαρά είναι που ενοχοποιούνται ιδιαίτερα στη διατάραξη του μεταβολισμού της χοληστερόλης, αυξάνοντας την “κακή” LDL.
Ιδιαίτερο ζήτημα είναι τα trans λιπαρά που προέρχονται από τη βιομηχανική επεξεργασία τροφών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, σε ακολουθία με τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, έχει μάλιστα θεσπίσει αυστηρή νομοθεσία σχετικά με την περιεκτικότητα που επιτρέπεται να έχουν οι επεξεργασμένες τροφές, ώστε να μην υπερβαίνει τα 2 γραμμάρια ανά 100 γραμμάρια λίπους. Παρόλα αυτά έχουν εξαιρετική σημασία και οι προσωπικές μας επιλογές. Έτσι καλό είναι να αποφεύγουμε στην καθημερινότητα τα τρόφιμα έτοιμα για κατανάλωση – όπως προμαγειρεμένα, συσκευασμένα σνακς, fast foods-, και κυρίως να προσέχουμε την ποσότητα και την συχνότητα που τα καταναλώνουμε.
Εκτός όμως από τους τύπους λιπαρών που είναι καλό να περιορίζουμε ή αποφεύγουμε, η επιστήμη έχει διαφωτίσει και τον ευεργετικό ρόλο της διατροφής. Η Μεσογειακή διατροφή, ένα μοντέλο αρκετά οικείο σε εμάς αποτελεί πρότυπο σε παγκόσμιο επίπεδο για τα οφέλη της στην υγεία. Βασίζεται κυρίως στην κατανάλωση δημητριακών, οσπρίων, ξηρών καρπών, φρέσκων φρούτων και λαχανικών (εποχικά), ελαιόλαδου, και περιορισμένα γαλακτοκομικά και κρέας (κορεσμένων λιπαρών). Το ιδιαίτερο στοιχείο που προκύπτει από τις έρευνες έχει να κάνει με την αντιφλεγμονώδη και την αντιοξειδωτική δράση που φαίνεται να δρα προστατευτικά στο καρδιαγγειακό σύστημα. Ιδιότητες που λειτουργούν προστατευτικά ενάντια στις εν δυνάμει βλάβες που προκαλούν οι LDL και τα τριγλυκερίδια.
